กลุ่มทอผ้าย้อมสีธรรมชาติบ้านหนองนาคำ: การผลิตเส้นด้ายด้วยมือ

การผลิตเส้นด้ายด้วยมือ ขั้นตอนการผลิตเส้นด้ายเป็นกระบวนการที่ค่อนข้างยุ่งยากและซับซ้อนซึ่งเริ่มจากการ “ อิ้ว” การดีดการล้อฝ้ายการเข็นฝ้ายการเปียตามลำดับซึ่งยากที่จะอธิบายให้เห็นภาพชัดเจนโดยสามารถศึกษาดูงานจากแหล่งเรียนรู้ณกลุ่มทอผ้าฝ้ายย้อมสีธรรมชาติบ้านหนองนาคำหมู่ที่1 ตั้งอยู่ที่ศูนย์วัฒนธรรมสายใยชุมชนและส่งเสริมอาชีพอำเภอหนองนาคำจังหวัดขอนแก่น

จากการสอบถามนางบุญทิพย์บุตรโพธิ์ศรีประธานกลุ่มทอผ้าย้อมสีธรรมชาติบ้านหนองนาคำหมู่ที่1 บ้านเลขที่12 ตำบลบ้านโคกอำเภอหนองนาคำจังหวัดขอนแก่นโทรศัพท์บ้าน0-4321-7012 มือถือ08-6862-1926 กล่าวว่าผ้าฝ้ายย้อมสีธรรมชาติสุดยอดสินค้าทางวัฒนธรรมที่ทำให้บุคคลทั่วไปรู้จักอำเภอหนองนาคำผ้าฝ้ายมีลวดลายสวยงามเกิดจากฝีมือการทอที่ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นมีคุณลักษณะเฉพาะมีคุณสมบัติที่โดดเด่นคือสีที่ได้จากธรรมชาติได้สีสวยเย็นตาไม่ฉูดฉาดและรักษาสิ่งแวดล้อมเพราะสามารถละลายน้ำได้ง่ายกลุ่มทอผ้าย้อมสีธรรมชาติบ้านหนองนาคำหมู่ที่1 เป็นแหล่งเรียนรู้และศูนย์ฝึกอบรมวิชาชีพประจำอำเภออำเภอหนองนาคำจึงนำมาเป็นเอกลักษณ์ในการจัดงานประจำปีในชื่อเทศกาล “งมปลาน้ำแดงแงงผ้าฝ้ายไหว้พระพุทธนาคำ”

การผลิตเส้นด้ายด้วยมือโดยสังเขปได้ดังนี้

ขั้นตอนที่ 1 นำดอกฝ้ายที่เก็บตากแดดไว้แล้วนำมาอิ้ว (ปั่น) เพื่อแยกเมล็ดกับปุยฝ้ายออกจากกันให้เหลือแต่ปุยฝ้ายโดยใช้เครื่องแยกเมล็ดที่เรียกว่าอิ้ววิธีการคือส่งปุยฝ้ายลอดไม้อิ้วที่มีลักษณะเป็นลูกกลิ้งสองอันไปทางด้านหน้าเมล็ดจะหล่นอยู่ทางด้านหลังของเครื่องอิ้วส่วนที่ผ่านเครื่องอิ้วออกมาจะมีเฉพาะปุยฝ้าย

ขั้นตอนที่ 2 เป็นการดีดใยฝ้ายให้แยกเป็นอิสระและขึ้นฟูโดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่ากงดีดดีดฝ้ายจนขึ้นฟูอยู่ใน “กระเพียด” แล้วเรียกว่า “สำลี”

ขั้นตอนที่ 3 หลังจากทำการดีดฝ้ายเสร็จเรียบร้อยแล้วก็จะนำฝ้ายมาพันเป็นหลอดเรียกว่าการล้อฝ้ายโดยใช้แท่งไม้เล็กๆคล้ายตะเกียบใช้ล้อปุ๋ยฝ้ายหลังจากนั้นนำแผ่นไม้ขนาดเท่ากับไม้ตีปิงปองใช้รองรับปุยฝ้ายขณะล้อวิธีการนำปุยฝ้ายขนาดเท่าฝ่ามือวางบนแผ่นไม้หรือตามความเหมาะสมเช่นเสื่อวางไม้ล้อทับลงบนปุยฝ้ายใช้มือคลึงให้ไม้ล้อหมุนไปบนปุยฝ้ายปุยฝ้ายพันรอบๆไม้ล้อเป็นติ้วแล้วดึงไม้ล้อออก

ขั้นตอนที่ 4 การเข็นฝ้ายคือการปั่นด้ายฝ้ายโดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่า "ไน" หรือ "หลา" ซึ่งประกอบด้วยเหล็กไนสายหลาและกงหลาวิธีการคือจ่อปลายหลอดฝ้ายที่เหล็กไนหมุนกง – หลาพร้อมกับดึงหลอดฝ้ายให้ยืดออกเหล็กไนจะหมุนปั่นหลอดฝ้ายให้เป็นเส้นด้าย

ขั้นตอนที่ 5 แล้วนำเส้นฝ้ายที่เข็นหรือปั่นได้มาเปียให้เป็นปอยให้เส้นฝ้ายมารวมกัน